Η τέχνη και πώς να την εκτιμήσετε

Αράξτε· σήμερα σηκώθηκα με διάθεση να γράψω για την τέχνη, για τον δημιουργό και για τον αποδέκτη, για το μήνυμα και το περιεχόμενο, για τις μεταπληροφορίες, πόσα κερδίζεις και πόσα μπορεί να χάνεις θαυμάζοντας την τέχνη.¹

Πολλές οι τέχνες και δύσκολο να τις απαριθμήσεις².  Σήμερα θα εστιάσω στη ζωγραφική.

Βλέπεις έναν πίνακα, και αν αφεθείς, θα μάθεις, θα νιώσεις, θα συμπεράνεις.  Δεν είναι μόνο το θέμα.  Σαν τη μη λεκτική επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων στην καθημερινότητα³, θα σου πει πολλά για τον καλλιτέχνη, ή τουλάχιστον για την περίοδο και αυτά που ένιωθε όταν δημιουργούσε αυτό που θαυμάζεις.

Και, όπως είπα, δεν είναι μόνο αυτά που θα μάθεις· είναι κι αυτά που θα νιώσεις.  Μπορεί να σε αγγίξει η τεχνοτροπία, μπορεί να είναι μια λεπτομέρεια, μπορεί να είναι το σύνολο· οτιδήποτε, δεν έχει σημασία· ίσως νιώσεις μια μικρή ή μεγάλη ταύτιση, την αίσθηση πως ο καλλιτέχνης σε άγγιξε, γίνατε φίλοι, κάτσατε κάποτε μαζί και ήπιατε ένα ποτό και μοιραστήκατε τεμάχια ψυχής.

Μπορεί να σε αγγίξουν και τα πολλαπλά επίπεδα του μηνύματος (διότι η τέχνη είναι μήνυμα!), όπως εκείνος ο πίνακας του δεν θυμάμαι ποιου, που είναι η εικόνα μιας πίπας και η λεζάντα γράφει «Ceci n'est pas une pipe» (αυτή δεν είναι πίπα), αφού όντως δεν είναι.  Τότε δέχεσαι πως στην περίοδο που ο καλλιτέχνης έφτιαξε το έργο του, δεν του αρκούσε μόνο η κατάθεση ψυχής του, αλλά ήθελε να αφυπνίσει και τη δική σου αντίληψη, να σε προβληματίσει, να σε ταρακουνήσει, να σε κάνει να αμφισβητήσεις, να σε κάνει να μην εστιάζεις αλλά να εναλλάσσεσαι μεταξύ επιπέδων, ή καμιά φορά να τα βλέπεις όλα μαζί.

Μπορεί, βέβαια, να δεις πολλά περισσότερα από τις προθέσεις του καλλιτέχνη.  Τότε, μέσω της τέχνης, μαθαίνεις πράγματα για εσένα.  Η ερμηνεία που δίνεις είναι ένα μικρό καθρέφτισμα.

Θα μπορούσα να συνεχίσω για ώρες, αλλά θα σε κούραζα, αγαπητέ αναγνώστη⁴.  Οπότε θα έρθω στο θέμα μου⁵.

Σήμερα το πρωί πήραμε τους «ελέγχους» από το σχολείο.  Στην τάξη του Αλέξανδρου είδα την ακόλουθη ζωγραφιά, έτσι όπως τη βλέπετε, λιτή και ανυπόγραφη· ψόφησα στο γέλιο:

¹ ή, πιο συνοπτικά: σηκώθηκα με κουλτουρόκαβλες
² δεν είναι σαν τις εννέα Μούσες που τις πετυχαίνεις σε σταυρόλεξα, άρα έχεις ένα λόγο να τις θυμάσαι όλες
³ που αποτελεί το πιο σημαντικό κομμάτι της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων κι ας προσποιούμαστε ότι δεν υφίσταται ή ότι οι άλλοι δεν μπορούν να καταλάβουν πολλά περισσότερα από όσα λέμε φραστικά, επειδή είμαστε τόσο γαμάτοι παίχτες πόκερ όλοι μας και κρυβόμαστε τέλεια οπότε ένα «μα δεν είπα τίποτα! είπα εγώ αυτό;» αρκεί
⁴ ναι, φίλε Μπάμπη, εσένα εννοώ
⁵ το είχα και στο σχολείο αυτό το θέμα, δηλαδή δύο σελίδες πρόλογο και μια παράγραφο για θέμα. δυστυχώς τότε δεν με άφηναν να βάζω υποσημειώσεις, δεν ξέρω γιατί

Πρόσφατες ατάκες

Σημερινές, actually

Γυρίσαμε από σχολείο. Τους φτιάχνω μεζεκλίκι (ψωμί με ροκφόρ και μαργαρίνη και ξερό σκόρδο, έχουμε εξεζητημένα γούστα), βάζω φασολάκια να φάω.

Ο Αλέξανδρος έρχεται να μου πει: «Αν με είδες να κοιτάζω την ταμπλέτα πριν κάνω τα μαθήματα, να ξέρεις ότι μπήκα να δω μόνο μια στιγμή αν χρειάζεται τίποτα η φάρμα και να γυρίσω τον τροχό.»
Τον αγκαλιάζω και του απαντώ «Μα με έχεις κάνει να σε εμπιστεύομαι ότι θα κάνεις αυτό που πρέπει χωρίς να ξεχαστείς, και χαίρομαι για αυτό. Εν αντιθέσει με τον Μενέλαο…» και γυρνάω να κοιτάξω τον Μενέλαο, που κοιτάζει το ταβάνι, σηκώνει τα χέρια ψηλά, φωνάζει: «Εξωγήινοι! Εξωγήινοι!» και το βάζει στα πόδια.

⁂

Κάθομαι να φάω, και κάθεται και ο Μενέλαος δίπλα για να κάνει τη φωτοτυπία του. Ο Αλέξανδρος κάθεται στο σαλόνι. Έρχεται μια στιγμή να ξύσει το μολύβι του με την ξύστρα του Μενέλαου και λέει: «Αυτό δεν είναι ξύστρα, είναι ένας δαίμονας που καταστρέφει τα μολύβια.» Πάει πάλι μέσα. Ο Μενέλαος του φωνάζει: «Μα ξύστρα είναι!» Του λέω «Αστείο έκανε ο Αλέξανδρος, βρε.» Έρχεται πάλι ο Αλέξανδρος και λέει σοβαρά: «Δεν είναι καθόλου αστείο. Το εννοώ.» και μου δείχνει το κακοξυσμένο μολύβι.

⁂

Κάνει μαθηματικές πράξεις ο Μενέλαος δίπλα, με την περιστασιακή βοήθεια από εμένα, συνήθως δια της Σωκρατικής και ένα σωρό παραπλήσια παραδείγματα που ή θα βοηθήσουν το παιδί ή θα το καταρρακώσουν εντελώς διανοητικά, αλλά τι να κάνουμε, εγώ τους έτυχα. Γράφει μόνος του το «34» δίπλα στο 32+2 και μου λέει: «Κόντεψα να βάλω τόνο, γιατί μέσα στο μυαλό μου σκεφτόμουν: "Τριάντα τέεεεεεεσσερα"!»

(Αυτά για την ώρα, πάω να συνεχίσω τα φασολάκια. Αναρωτιέμαι: αν έτρωγα μακαρόνια με κιμά, με την ίδια προθυμία θα σηκωνόμουν για να αποτυπώσω στην ιστορία τον συγκλονιστικό τρόπο σκέψης των μικρών μου; Άσκηση για τον μαθητή.)

⁂

Είναι πια απόγευμα, και έχουμε μαζευτεί όλοι στο σπίτι. Η Αθανασία ετοιμάζει μπιφτέκια με πατάτες για αύριο και ο Μενέλαος πάει και της λέει: «Μαμά, διψάω, θέλω νερό.» Του απαντάει η μάνα του: «Δεν μπορώ τώρα, πλάθω μπιφτέκια.»
Ρωτάει, λοιπόν, εύλογα ο Μενέλαος: «Και είναι πιο σημαντικά τα μπιφτέκια από εμένα που διψάω;»
«Ναι, αυτή τη στιγμή είναι.» του λέει η μάνα του.
«Μπορείς να αντέξεις δύο λεπτά μέχρι να πιεις νερό.» παρεμβαίνω κι εγώ.
«Όχι, κοίτα!» λέει ο Μενέλαος όρθιος δίπλα στην καρέκλα του και λιποθυμάει, ευτυχώς χωρίς να πέσει με πολλή φόρα ο κορμός του πάνω στην καρέκλα, λες και το έκανε επίτηδες. Τυχερό αυτό το παιδί.

Σχολείο

Πάντα μας έλεγαν πως τα χρόνια του σχολείου είναι τα καλύτερα και θα τα αναπολούμε νοσταλγικά. Εγώ, ποτέ δεν είχα φέρει αντίρρηση, μιας και υποψιαζόμουν πως έτσι είναι, ούτως ή άλλως. Για του λόγου το αληθές, να σας πω πως σε κάθε καλή φάση που γινόταν μέσα στο χώρο του σχολείου, προχειρόγραφα τα καθέκαστα σε ένα τετράδιο και μετά τα καθαρόγραφα στο «καλό». Τα δύο «καλά» τετράδια τα έχω ακόμα, πλην όμως δεν είναι εύκολο (ούτε και θα προτιθόμουν) να τα δανείζω από εδώ κι από 'κεί, οπότε η προφανής λύση ήταν να τα περάσω σε υπολογιστή. Η δουλειά αυτή είχε γίνει αρχές του '90, και κάποια στιγμή τα έκανα PDF. Αυτά είναι όσο πιο ακριβές αντίγραφο γίνεται των πρωτότυπων «καλών» τετραδίων (ποτέ δεν σκάναρα τα δικά μου γράμματα για να τα κάνω γραμματοσειρά, αν και θυμάμαι πως κάποιος το είχε προτείνει, πιθανόν ο φίλος/κουμπάρος Αργύρης.)

Το υλικό αυτό το έχουν διαβάσει διάφοροι άσχετοι με το πέρασμα των χρόνων, με μεγάλο εύρος αντιδράσεων. Οι τυχεροί ήταν όσοι, παρότι δεν ήταν παρόντες, μπήκαν στο πνεύμα και γέλασαν με την καρδιά τους. Αν μπείτε στον κόπο να το διαβάσετε κι εσείς, εύχομαι να σας κάτσει κι εσάς καλά. Είναι περίπου σαν σενάριο για θεατρικό, με σκηνοθεσία και διάλογο· με κεφαλαία αναγράφονται οι καθηγητές (αν και όχι πάντα με το όνομά τους).

Η παρούσα ανάρτηση γράφτηκε για δύο λόγους: πρώτον, ο έτερος φίλος/κουμπάρος Γιάννης (και οι δύο κουμπάροι από βάφτιση είναι ενεργοί πρωταγωνιστές μέσα στα χρονικά του σχολείου) ανέφερε τα τετράδια, και αν τα έχω ακόμα, οπότε το αναφέρω εδώ. Δεύτερον, μια ιστορία που διάβασα (και την παρέθεσα δίπλα, στο «Με άρεσαν», αλλά είναι τόσο καλή που αξίζει να την αναφέρω και σε μια ανάρτηση). Υπάρχει μια αντίστοιχη ιστορία στο τετράδιο, στις 7 Μαρτίου του 1985, αλλά βέβαια δεν είναι αντίστοιχης ιστορικής σημασίας. Παραθέτω την ξένη ιστορία αμετάφραστη:

Today, in history class, we were studying the ancient city states of Ancient Greece. Our teacher (the classic old history teacher) had a rolling chalkboard with a map of greece, and we tried to label them of a reading in our textbook. Our teacher pointed at one unmarked city and asked, "What city is this?" No one answered. After the awkward silence, our teacher yelled "THIS IS SPARTA!" and kicked the chalkboard to the floor.